{NERIJEŠENO} Koliko smo dugo nosili naziv FIUME ?

[Adamić]

Na prijelazu s 15 na 16 stoljeće možemo reći nastaje ozbiljnije mjesto koje se može nazvati gradom. Stoljetna talijanizacija grada dosegla je svoj vrhunac u 17. stoljeću a Rijeka je bila dvojezična već u 15. stoljeću.

Autohtoni Riječanin nije sebe smatrao Talijanom ili Hrvatom, već se s ponosom nazivao Riječaninom; – “vero fiuman”, ako je govorio talijanski; – “pravi Fjuman”, ako je materinski jezik bio hrvatski.

L’indigeno fiumano non si considerava nè italiano nè croato, ma si chiamava fieramente fiumano; – vero fiuman, se parlava italiano; – pravi fiuman, se la lingua materna era la croata.


Kako je mađarski povjesničar početkom 20. stoljeća vidio riječku multikulturalnost?

Početkom 20. stoljeća mađarski povjesničar Aladár Fest vrlo je korektno pisao o etničkoj i jezičnoj situaciji u Rijeci u 15. stoljeću, valorizirajući pritom i hrvatsku i talijansku komponentu te podcrtavajući tradicionalnu dvojezičnost grada na Rječini. Alfredo Fest bio je visokoobrazovan čovjek, poliglota i patriota. Iako tradicionalističkog svjetonazora, u isto je vrijeme oduvijek bio otvoren prema novim vrijednostima prihvaćajući jednakost kultura. Njemu se duguje približavanje stanovništva Rijeke mađarskoj kulturi, i što je Mađarska mogla upoznati svoju “egzotičnu” luku.Tekst je na hrvatskom i talijanskom objavio Albert Merzo, prenosimo u cijelosti:

“(…) U to je vrijeme jezik liturgije katedrale i kaptola bio slavenski, uz upotrebu glagoljice (…) Kad su riječki svećenici, iskusni u pisanju, sastavljali dokumente svjetovnog karaktera, koristili su hrvatski jezik. Kanonik Ivan Susselich 1453. godine napisao je na slavenskom (in sclabonico) oporuku Andrije, izrađivača samostrela. Svećenici su tom jeziku i pismu podučavali i dječake koji su im povjereni na skrb. (…)
Ono što je sigurno jest da su niži slojevi stanovništva – stanovnici sela van zidina – vinari, zemljoradnici, pastiri podopćina govorili hrvatskim dijalektom, koji je i danas živ među stanovnicima riječkog teritorija. (…)
Lokalnom ili doseljenom hrvatskom elementu treba pridodati i Slovence iz Kranjske, slične Hrvatima po rasi i jeziku. Već smo spomenuli njihovu kontinuiranu imigraciju. I dio dalmatinskih doseljenika (…) te ono malo Srba i Bosanaca koji su ovamo dolazili stalno su jačali slavenski dio stanovništva.
Utjecaju tog neprekidnog slavenskog doseljavanja valja dodati i kontinuirani utjecaj slavenskih stanovnika okolice, s kojima su Riječani bili u svakodnevnim bliskim odnosima. (…)
Nema sumnje, međutim, da je na našoj obali latinitet stariji od slavenstva, ali je njegova ekspanzijska snaga, uslijed barbarskih seoba, prekinuta upravo kad su Hrvati zaposjeli dalmatinsku obalu. Čim su Venecija, Napuljsko kraljevstvo, Papinska država, nasljednici rimske kulture, nastali iz ruševina Italije: Mlečani, Apuljani i Marchigiani, nesumnjivo su povratili snagu duž jadranskih obala. A počevši od tog trenutka – posebno pod utjecajem mletačke osvajačke politike – i na istočnoj obali Jadrana sve se više širio talijanski element i jezik. I Rijeka je snažno osjetila taj utjecaj, a kako se njezin gradski i trgovački karakter razvijao, tako se sve više podvrgavala talijanskoj kulturi, koje, može se reći, nije nikada bila u potpunosti lišena. Ova stoljetna talijanizacija grada dosegla je svoj vrhunac u 17. stoljeću, u razdoblju koje je neposredno prethodilo dekadenciji i konačnom padu mletačke republike. U tom stoljeću najistaknutije patricijske obitelji bile su gotovo u potpunosti talijanskog porijekla. (…)
Počeci talijanskog karaktera Rijeke vidljivi su već u 15. stoljeću. Osim mnogobrojnih stanovnika koji su se doselili iz Italije, velik dio istarskih i dalmatinskih doseljenika – posebno gradski element – nesumnjivo je povećavao talijanski dio stanovništva. Uz te doseljenike u dokumentima nalazimo i brojne građane, rođene Riječane, čija imena potvrđuju talijansko podrijetlo i narodnost. (…)
Imamo vrlo vjerodostojan jezični dokument iz tog doba, na osnovu kojeg možemo bez ikakve sumnje ustvrditi da je idiom kojim se u Rijeci uobičajeno govorilo u 15. stoljeću bio isti lokalni dijalekt venetskog tipa koji ne samo običan puk, već i najistaknutiji građani i danas koriste u obiteljskoj komunikaciji. Taj je dokument već spomenuta tarifa za ribu iz 1449. godine koja se u kancelarskoj knjizi donosi na talijanskom jeziku. Budući da je, bez ikakve sumnje, ovu tarifu sastavilo vijeće da bi je proglasilo narodu, sigurno je da su fraze i jezični oblici korišteni u tekstu oni koje su upotrebljavali i razumjeli i vijećnici i riječki puk. U tom dokumentu nalazimo sve skladne karakteristike venetskog govora. (…) Glavna su obilježja venetskog jezika razvidna i u popisu katedrale, sastavljenom i registriranom na talijanskom 1457. godine.
Međutim, vidjeli smo također da je uz taj venetski dijalekt bio rasprostranjen i hrvatski primorski govor, i to upravo među širokim slojevima građanstva. Dakle, Rijeka je jamačno bila dvojezična već u 15. stoljeću, te se takvom sačuvala do danas. Dok je među žiteljima teritorija, tj. podopćina, dominirao hrvatski idiom kao obiteljski jezik – odnosi su bili vrlo različiti unutar zidanog grada, trgovačkog središta. Hrvatsko-slovenski i talijanski element nalazili su se u tom ograničenom prostoru u neprekidnom i svakodnevnom dodiru, učeći jezik jedni od drugih i uvodeći u svoj jezik pojedine naučene oblike i riječi. U međunarodnoj trgovini, koja je osiguravala život i dobrobit grada, bila su potrebna oba jezika. Riječki su poslovni ljudi bili posrednici i tumači između kranjskih trgovaca koji nisu znali talijanski i Talijana koji nisu znali slavenski. U trgovačkim odnosima svih vrsta talijanski je jezik prevladavao kao mnogo razvijeniji i opće upotrebljavan u trgovini. U gradskim pravnim dokumentima, ugovorima, punomoćima, obvezama, teretnim pismima, računima itd., osim latinskog jezika, samo je talijanski imao precizne i fiksne oblike. (…)
Dvojezičnost stanovništva i ispreplitanje dvaju jezika bilo je također poticano brakovima između dvaju elementa, na primjere kojih često nailazimo, i koji nisu bili ometani nikakvim rasnim predrasudama. Supruga spomenutog ser Donata Calleli, iz Ancone, je često spominjana hrvatskim imenom Nasta (Anastazija), pa je shvatljivo kako im je sin postao Donadovich. – Supruga suca Damiana iz Zadra (…) nosi sasvim hrvatsko ime Lepica. Supruga ser Castellina iz Pesara zove se Dobrica.
Neprekidno ispreplitanje dviju rasa i jezika ostavilo je poseban i neobičan trag u narodnoj svijesti riječkog stanovništva. Sve do sredine prošlog stoljeća nije bilo nacionalnih sukoba. Autohtoni Riječanin nije sebe smatrao Talijanom ili Hrvatom, već se s ponosom nazivao Riječaninom; – “vero fiuman”, ako je govorio talijanski; – “pravi Fjuman”, ako je materinski jezik bio hrvatski. Uostalom, zbog dobrosusjedskih odnosa, dva su jezika međusobno razmjenjivala značajne ustupke (…). U riječko talijansko narječje uvukle su se neke riječi, neki sufiksi ili poneka hrvatska konstrukcija; – riječki puk i kad govori talijanski kornjaču zove “zaba”, konobaricu zove njemačko-hrvatskim hibridnim imenom “kellnerizza”, jedni druge pozdravljaju talijansko-hrvatskim izrazom “addio-bog!” ili jednostavno “bog!” Hrvatska je i upotreba refleksiva: “se joghemo” (igramo se) (…). Dok je u talijanskom riječkom narječju uvedeno samo nekoliko tih hrvatskih izraza ili konstrukcija, u hrvatskom dijalektu pučanstva nailazimo na svaki korak na talijanske riječi i fraze. (…)
Međutim, za obitelji koje su u Rijeci živjele generacijama moramo pretpostaviti da su, bez obzira na nacionalnu pripadnost, govorile oba jezika, jer je u zemaljskim trgovačkim odnosima hrvatski jezik bio neophodan, – a i u lokalnim odnosima, hrvatsko-slovensko doseljavanje je stalno davalo nov polet tom jeziku; s druge strane, kao posljedica stalne talijanske imigracije i pomorskih trgovačkih odnosa, talijanski se jezik uobičajeno koristio i u unutarnjim i u prekomorskim odnosima. Pored ova dva koordinirana jezika i narodnosti, koje smo ovdje iscrpno predstavili, određenu je važnost imao i njemački jezik, iako u mnogo manjim razmjerima. Rijeka je, zapravo, zbog feudalnih veza – najprije zbog prevlasti Devinaca, a zatim grofova Walsee – bila sastavni dio germanskog carstva, u kojem je plemićka vladajuća klasa bila njemačke narodnosti. (…) Budući da su kapetani koji su obitavali u riječkom kaštelu bili Nijemci, prirodno je da su i ljudi iz njihove pratnje (…) bili Nijemci (…) U kaštelu je, dakle, postojala čitava jedna njemačka kolonija. Zbog njenog utjecaja vjerojatno su se iz austro-njemačkih pokrajina doselili riječki radnici koji se u dokumentima spominju njemačkim imenima ili čije je podrijetlo zabilježeno kao njemačko (…). Ovih nekoliko Nijemaca, ako su ovdje prebivali i oženili se, sigurno su se već u drugoj generaciji stopili s talijansko-hrvatskim riječkim elementom koji ih je okruživao; – sin spomenutog krojača ,,Anze” Barlech već je postao Acusio Barlechovich (arhitekt). Ali veza s Njemačkim carstvom i utjecaj njemačkih kapetana i njihove pratnje nisu dopuštali da se njemački jezik potpuno izgubi u Rijeci.
U to vrijeme u Rijeci nalazimo samo jednog predstavnika mađarskog naroda – ako doista možemo takvog smatrati onog “Paulus quondam Petri de Ungaria” koji je na tri godine unajmio vinograd na Brgudima. Sudeći po imenu, mogao bi biti Mađar i Stjepan Magas, zet suca Pavla Cresolicha; ali osim zvuka i mađarskog značenja imena (…) nemamo dokaza za to.”

A. Fest, Fiume nel secolo XV, Bullettino della Deputazione Fiumana di Storia Patria, sv. III, Rijeka, 1913. (na tal. preveo: Silvino Gigante).

Cosi’ scriveva a inizio Novecento lo storico ungherese Alfredo (Aladár) Fest della situazione etnica e linguistica di Fiume nel Quattrocento:
(…) a que’ tempi la lingua della liturgia della cattedrale e del capitolo era slava, con scrittura glagolita. (…) I preti di Fiume, se, come pratici della scrittura, stendono documenti in affari secolari, adoperano la lingua croata. Il canonico Giovanni Susselich, nel 1453, scrive in sclabonico il testamento di Andrea, fabbricatore di balestre. I preti insegnavano questa lingua e questa scrittura ai ragazzi affidati alle loro cure. (…)
Certo è che· gli strati più bassi della popolazione – il popolo della campagna fuor delle mura – i vignaiuoli, gli agricoltori, i ·pastori dei sottocomuni parlavano un dialetto croato, vivo ancor oggi tra gli abitanti del territorio. (…)
All’elemento croato locale o immigrato s’ aggiungevano gli sloveni provenienti dalla Carniola, loro affini per razza e per lingua. Abbiamo già accennato alla loro continua immigrazione. Anche una parte degli immigrati dalmati (…) e i pochi serbi e bosniaci che qui capitavano rafforzavano di continuo la parte slava della popolazione.
All’ influenza di quest’ ininterrotta immigrazione slava si aggiungeva l’influenza continua degli abitanti slavi dei dintorni, co’ quali correvano relazioni quotidiane di vicinanza. (…)
È fuor di dubbio per altro che nel nostro litorale la latinità è più antica dello slavismo, ma la sua forza d’ espansione, in conseguenza delle trasmigrazioni barbariche, fu troncata proprio allora che i croati occuparono il litorale dalmata. Appena che poi dalle rovine d’Italia sorsero Venezia, il regno di Napoli, lo stato pontificio, gli eredi della cultura romanolatina: i veneziani, pugliesi e marchigiani,· ripresero indubbiamente vigore lungo .le rive adriatiche. E incominciando da allora – specialmente sotto l’influenza della conquistatrice repubblica veneta – anche sulle rive orientali del!’ Adriatico andò diffondendosi sempre più l’elemento e la lingua italiana. Anche Fiume risentì fortemente quest’ influenza, e man mano che il suo carattere cittadino e commerciale andava sviluppandosi essa andava sempre più riassoggettandosi alla cultura italiana, della quale, si può dire, non era stata mai interamente priva. Quest’italianizzazione secolare della città raggiunse il sommo dell’ascesa nel secolo XVII, nel periodo che precedette immediatamente la decadenza e la caduta finale della repubblica veneta. In quel secolo le famiglie patrizie più ragguardevoli erano quasi tutte d’origine italiana. (…)
I principi del carattere italiano di Fiume sono evidenti già nel secolo XV. Oltre ai numerosi abitanti stabilitivisi dall’Italia, buona parte degli immigrati istriani e dalmati – specialmente l’elemento cittadino – aumentavano senza dubbio la parte italiana della cittadinanza. Oltre a questi immigrati troviamo rammentati nei documenti numerosi cittadini, fiumani di nascita, i cui nomi attestano l’origine e la nazionalità italiana. (…)
Abbiamo un documento linguistico autenticissimo dl quel tempo, sulla base del quale possiamo affermare, senza alcun dubbio, che l’idioma parlato comunemente a Fiume nel secolo XV era quel medesimo dialetto locale di tipo veneto che, non soltanto il popolino, ma, nella conversazione familiare, anche i cittadini più ragguardevoli usano ancor oggi. Questo documento è la già rammentata tariffa del pesce del 1449, la quale è registrata in italiano, in tutta la sua estensione nel libro del cancelliere. Siccome, senza alcun dubbio, questa tariffa fu compilata dal consiglio per proclamarla al popolo, è certo che le frasi e le forme linguistiche adoperate nel testo erano quelle usate e comprese tanto dai consiglieri quanto dal popolo di Fiume. In questo documento riscontriamo tutte le armoniose caratteristiche della parlata veneta. (…) Manifeste sono le caratteristiche principali della parlata veneta anche nell’inventario del duomo, compilato e registrato in italiano, nel 1457.
Ma abbiamo veduto pure che accanto a questo dialetto veneto era diffuso l’idioma croato litoraneo, e precisamente tra vasti strati della cittadinanza. Dunque Fiume era, con ogni certezza, bilingue, già nel secolo XV, e tale s’è conservata fino ad oggi. Mentre però fra gli abitanti del territorio, cioè dei sottocomuni, dominava, come anche oggi, l’idioma croato come lingua familiare, – le relazioni erano ben differenti entro la città murata, centro del commercio. L’ elemento croato-sloveno e l’italiano si trovavano, entro questa cerchia ristretta, in contatto continuo e cotidiano, apprendendo l’uno la lingua dell’altro e introducendo nella propria lingua singole forme e parole di quella appresa. Nel commercio internazionale, che assicurava la vita e il benessere della città, erano necessarie tutte e due le lingue. Gli uomini d’affari fiumani erano gli intermediari e gli interpreti tra i mercanti carniolini ignari dell’italiano e gl’italiani che non conoscevano lo slavo. Nelle relazioni commerciali d’ogni specie aveva il sopravvento la lingua italiana come molto più evoluta e generalmente usata nei commerci. Negli atti giuridici civili, nei contratti, procure, obbligazioni, lettere di carico, cambiali ecc., oltre alla lingua latina, soltanto la italiana possedeva forme precise e fisse. (…)
La bilinguità della popolazione e la fusione delle due lingue veniva per di più promossa dai matrimoni tra i due elementi, di cui spesso troviamo esempi, non impediti da alcun pregiudizio di razza. La moglie del rammentato ser Donato Calleli, anconitano, è spesso ricordata col nome croato di Nasta (Anastasia), e cosi è comprensibile come il loro figlio sia divenuto Donadovich. – La moglie del giudice Damiano da Zara (…) porta il nome croatissimo di Lepiza (bellina). La moglie di ser· Castellino da Pesaro si chiama Dobriza (bonina).
La continua fusione delle due razze e lingue impresse un marchio particolare e strano sulla coscienza nazionale della popolazione fiumana. Fino a tutta la metà del secolo scorso non ci furono lotte nazionali. L’indigeno fiumano non si considerava nè italiano nè croato, ma si chiamava fieramente fiumano; – vero fiuman, se parlava italiano; – pravi fiuman, se la lingua materna era la croata. D’altronde le due lingue, a causa della buona vicinanza, si facevano scambievolmente importanti concessioni; l’una s’intessè, s’incrociò con l’altra e l’uno diede ospitalità a parole e frasi dell’altra. Nel dialetto italiano di Fiume s’insinuò qua e là qualche parola, qualche desinenza o qualche costrutto croato; – il popolino fiumano, anche parlando italiano, chiama zaba la tartaruga, chiama la cameriera col nome ibrido tedesco-croato di kellnerizza, si saluta con l’espressione italo-croata di addio-bog! o col semplice bog! È croato l’uso del riflessivo: se joghemo (giochiamo) (…). Mentre così nel dialetto fiumano italiano s’introduceva soltanto qualcuna di queste espressioni o costruzioni croate, nel dialetto croato del popolino, all’incontro, ci s’imbatte a ogni passo in parole e locuzioni italiane. (…)
Però delle famiglie stabilite a Fiume da più generazioni dobbiamo supporre che, a qualunque nazionalità appartenessero, parlassero ugualmente e l’una e l’altra lingua, siccome nelle relazioni commerciali terrestri la lingua croata era indispensabile, – e anche nei rapporti locali, l’immigrazione croato-slovena dava sempre nuovo vigore a questa lingua; mentre dall’altro canto in conseguenza della costante immigrazione italiana e delle relazioni commerciali marittime, la lingua italiana era d’uso cotidiano tanto nelle relazioni interne quanto in quelle d’ oltremare. Accanto a queste due lingue e nazionalità coordinate, che qui abbiamo fatto conoscere ampiamente, c’era ancora la tedesca che aveva una certa importanza, benchè in proporzioni molto minori. Fiume infatti, per i legami del feudalismo – per il dominio dei cavalieri di Duino prima, poi per quello dei conti di Walsee – formava parte integrale dell’impero germanico, nel quale la classe dominante dei nobili era di nazionalità tedesca. (…) Essendo tedeschi i capitani residenti nel castello di Fiume, è naturale che le persone del loro seguito (…) fossero pure tedeschi (…) Nel castello c’era dunque un’intera colonia tedesca.
Per l’influenza di questa saranno immigrati dalle provincie austro-tedesche (…) gli operai fiumani rammentati nei documenti con nomi tedeschi o come oriundi dalla Germania (…).
Questi pochi tedeschi, se prendevano qui stabile dimora e si accasavano, certamente già nella seconda generazione si fondevano con l’elemento fiumano italo-croato che li circondava; – il figlio del rammentato sarto ,,Anze” Barlech è già Acusio Barlechovich (architetto). Ma il nesso con l’impero tedesco e l’influenza dei capitani tedeschi e del loro seguito non permetteva che la lingua tedesca a Fiume si perdesse del tutto.
Della nazione ungherese non troviamo che un unico rappresentante a quel tempo a Fiume – se invero possiamo considerare come tale quel Paulus quondam Petri de Ungaria che prese per tre anni a pigione una vigna a Bergudi. Dal nome si potrebbe supporre ungherese anche Stefano Magas, cognato del giudice Paolo Cresolich; ma all’infuori del suono e del significato magiaro del nome – che in altra lingua non ha alcun senso – non ne abbiamo alcuna prova.

A. Fest, Fiume nel secolo XV, Bullettino della Deputazione Fiumana di Storia Patria, vol. III, Fiume, 1913 (trad. it. Silvino Gigante).

https://www.rijekadanas.com/kako-je-mad ... c3rk7ahKdM

[Adamić]

Joseph Roux: Cres, Rijeka, istočna obala istre. Zemljovid iz „Plans de Ports et Rades de la Mer Mediterrannee“, bakrorez, 12x18,5 cm, boja, izvrstan otisak, savršeno stanje, Marseille 1764.

1764 FIUME

[Adamić]

Idemo dalje.

Sebastian Münster SVeit Flumona.jpg (205.65 KiB) Pogledano 9988 puta

U Sloveniji, u Novom mestu, digitalizirana je karta pod nazivom “Sclauonia oder Windisch Parck / Bossen / Crabaten” koja prikazuje područje današnje Hrvatske i Slovenije, sve od mora do Drave, a najviše izvora ju datira u 1550. godinu. Autor karte je kartograf Sebastian Münster koji je živio od 1489 do 1552. godine. Karta je napravljena u drvorezu koji je naknadno obojan.

Münster je 1544. godine prvi puta izdao svoje djelo “Cosmographia” koje je bilo zbirka karata od čak 725 drvoreza, a čiji dio je i ova karta. Od 1544. do 1628. ovo djelo je imalo 46 izdanja, i stoga je teško za određene karte (reizdanja) utvrditi točnu godinu kada su otisnute (drvorez se može otisnuti na papir u neograničeni broj kopija). Od prvog izdanja 1544. godine do 1550. djelo je još nadopunjavano pa je izdanje 1550. godine najpotpunije. Najstarija izdanja karte “Sclauonia odrer Windisch…” se datiraju u 1550. godinu, a prema nekim autorima je ova karta postojala već 1544. Na temelju ove karte tiskano je puno vrlo sličnih karata u narednih 50-ak godina, jer je “Cosmographia” bila vodeće kartografsko djelo stotinjak godina.

Klikni za veći prikaz

Sclauonia oder Windisch Markt/Bossen/Crabaten - Rijeka S.Veit Flumona

[Adamić]

Sve karte treba uzeti s dozom rezerve i opreza jer mnogi kartografi ili osobe kao iz ove priče uzimaju nečije stare radove i nadograđuju ih.

Tako u vezi ove karte, natpis FIUME vuče iz 1896. .Stavio sam ovu kartu u postu br.52


[IZ MUZEJSKE RIZNICE]
FIUME NELL’ANNO 1580.
Ada Meishsner, Rijeka, 1896.
prema: Ivan Klobučarić, 1579.
PPMHP 120813
Suvremena Rijeka je sa 128 384 stanovnika (2011.) treći grad po veličini i najveća luka u Hrvatskoj. Kako je Rijeka nekad izgledala? Jedan od napoznatijih i najpopularnijih prikaza je panoramska veduta koja prikazuje područje od riječkog Starog grada do uvale Martinšćica te od morske obale do Klane i Grobnika čiji je autor hrvatski svećenik, slikar i kartograf Ivan Klobučarić (Dubašnica na Krku, oko 1545. – Fürstenfeld, Austrija, oko 1605.). Taj najraniji prikaz Rijeke, nastao je 1579. godine, čuva se u Kartografskoj zbirci Ratnog arhiva u Beču. U fundusu Pomorskog i povijesnog muzeja Hrvatskog primorja Rijeka nalazi se kopija te karte, a nabavljena je za Museo Civico Fiume 1896. godine. Riječ je o koloriranom crtežu Fiume nel anno 1580. kojeg je kao uvećanu, do u detalje vjernu kopiju panoramske Klobučarićeve karte izradila Ada Meichsner. Detaljniji podaci o autorici nisu poznati no zna se da je pripadala poznatoj riječkoj obitelji te je vjerojatno, kao većina djevojaka toga vremena imala privatnu poduku iz slikanja ili je pohađala neku od tada djelatnih škola crtanja. Autorica je s velikom pažnjom i preciznošću precrtala poznati predložak, ali mu je inspirativno pridodala autentičnost pomno iscrtavajući pohabane i iskrzane rubove papira spojene ljepljivom trakom. Nije nam poznato je li predmet nastao samo kao vježba mlade učenice ili je naručen inicijativom Artura Meichsnera, člana Komisije za odabir i prihvat predmeta za muzej, inače profesora na Muškoj školi, pa molimo čitatelje, ukoliko imaju neke informacije o obitelji Meichsner da upotpune našu priču.
#ppmhp #ppmhpsvama #ostanimoodgovorni #rijeka #meichsner

Ada Meishsner, Rijeka, 1896..jpg (122.13 KiB) Pogledano 8140 puta

[Adamić]

Naša kronolgoija današnja kaže...

20.12.1281. Prvi put se spominje Rijeka (Flumen) kada je Mletačka Republika odredila da posebni povjerenici istraže štete što su ih mletački podanici počinili nedaleko od Rijeke nekim članovima mletačke obitelji Gradoniga.(Flumen Rijeka se čita i u godinama 1282, 1291, 1304, 1338, 1345, 1365, 1404.)

Zanimljivo jer ova glavna izvedenica će se kasnije pretvorit iz Flumena u Fiume.

Flumen je lat.naziv. npr. rijeka Raša (tal. Arsa, latinski je Arsia flumen)....

I vidimo razdoblje, prelazak kad je talijanski kao službeni jezik polako zamijenio latinski.

[Adamić]

Ono što zasigurno zasad znamo, najdugovječniji službeni naziv našeg grada je bio Fiume pod kojim su izgradile sve današnje najstarije i najreprezentativnije zgrade koje danas vidimo. Ime Rijeka tek nosi 74 godina.

Nažalost premalo znamo o svojem gradu.
I odakle uopće riječ "RIJEKA" kad se je prethodno prije tog imena mogla naći samo izvedenica RIEKA. A rijeka po kojem je grad dobio ime RIČINA ili REČINA . Dakle RIJEKA zapis se nije mogao nigdje naći.

Naš grad je koristio 2 riječka pučka jezika to su fiumanski i čakavski. Danas možemo reći da su ti autohtoni jezici postojali.


Karakteristično za našu čakavicu je to što se koristi i ekavica (izgovor na “e”) i ikavica (izgovor na “i”). Najbolji primjer za to je naziv i izgovor za grad Rijeku kojeg domaći nazivaju Reka i Rika ili npr. Rječina, Ričina i Rečina.
Rika ili Reka - Čakavski rječnik kvarnerskog kraja

Ljekarna D.Budak,Rijeka-Fiume,Reklama,oko 1930 (2).jpg (173.49 KiB) Pogledano 5815 puta

Ljekarna D.Budak,Rijeka-Fiume,Reklama,oko 1930. (u to doba potiskuje se čakavski jezik)


Evo kako se je tada pričao hrvatski, možda je to najbolji mogući dokaz kako se je tada pričalo.
Riječka je čakavština hrvatski idom iz liburnijske skupine ekavskog dijelekta čakvskog narječja.

Riječka autohotna čakavština Zaneto Košta 1867..jpg (296.37 KiB) Pogledano 5815 puta

Sudski zapisnik Zanete Košte sastoji se od 423 riječi. Od toga su 54 % hrvatskih tj. (općehrvatskih, čakvskih i riječkih) a ostalih 46% romanskog porijekla.

Hrvatski jezik s ovolikim visokim postotkom stranih riječi čist je dokaz inferiornosti tal.jezika koji je tada vladao za vrijeme Mađara.


Split se trebao zvati SPLJET (nisu uspjeli) .
Sredinom 19. st., bilo je pokušaja da se nametne ijekavski oblik imena grada, Spljet. To je posljedica ilirskog prihvaćanja Karadžićeve reforme pravopisa i književnog jezika u Srbiji, prema kojoj se težilo uklanjanju lokalnih obilježja koja nisu bila u skladu s jezičnom normom, čak i u slučaju geografskog nazivlja. Godine 1909. splitsko je općinsko vijeće donijelo odluku da je službeni naziv njihovog grada Split, pozivajući se na dugovjeku tradiciju imena te na njegovu sveopću upotrebu u samome gradu.

U vrijeme SFR Jugoslavije ponovno se mijenja jezična slika i identitet Rijeke. Od marginaliziranoga hrvatskog, hrvatskosrpski postaje dominantnim jezikom uz naglašavanje kolektivnoga identiteta koji formira država.

Kajkavski Karlovec i Sisek postali su Karlovac i Sisak.
Naš grad se preimenovao iz Fiume tj. Rieka u Rijeku.
Osek u Osijek .


Namjeravali su
Delnice-Dionice (tko zna iz GK više neka napiše o tome)

itd.

[Marin]

Povjesničar i dobitnik nagrade grada Rijeke, William Klinger, ovako piše o temi u svom velikom životnom djelu Povijest Rijeke (stranica 26), posthumno izdana 2018 godine s pomoću Centra za Povijesna istraživanja iz Rovinja:

Puno uvrštavanje teritorija istočne Istre i Kvarnerskog zaljeva u Sveto Rimsko Carstvo seže u vrijeme stjecanja titule markgrofova Istre i knezova Meranije (od njemačkog Meera iz kojeg je kasnij inaziv Küstenland, obala) od obitelj Andechs iz Tirola krajem 12. stoljeća. Obitelj Andechs, vrlo moćna rajnska obitelj, stekla je goleme posjede u područjima blizu Ugarske kraljevine. U trećem križarskom ratu, koji je predvodio car Fridrik Barbarossa, veliko je sudjelovanje srednjoeuropskih plemića, među kojima bi se istaknuo vojvoda od Meranije Bertoldo IV od Andechsa. Peti križarski rat, veliki projekt Inocenta III., bio je u rukama ugarskog kralja Andrije II. Pet posto prihoda Ugarske crkve pripadale su križarima, a osobito templarima, s kojima se njihova moć dalje širila duž dalmatinske obale. Merania je vjerojatno obuhvaćala Kastav, Apriano i Mošćenice na obali, kao i ispostave Primano (Prem), Senosecchia (Senožeče) i Guettenegg (Gotnik) koje su čuvale staru rimsku cestu koja je vodila od Tharsatice prema Tergesteu. Tek nakon uspostave Meranijskog vojvodstva možemo govoriti o prvom ponovnom utemeljenju nekakve političke moći na području Kvarnera nakon pada rimske i (možda) gotičke ispostave Tharsatica. Dokument iz 1281. prvi put spominje Flumen Sancti Viti i njemački St. Veit am Flaum (ili Pflaumb).
Izravni feudalni posjed Andechsovih, vojvode Meranije (čije je ime bilo upravo "Feudo al Carnaro"), prešao je nepoznatog datuma u ruke grofova iz Duina, vijrojatno zahvaljujući intrcesiji Pulskog biskupa, predstavnika Akvilejskoga patrijarha, čija je crkvena jurisdikcija sezala do Fiumare sve do modernog doba. Posjed Duinata, koji se prostirao na Krasu, u zaleđu Trsta i Rijeke, imao je dva glavna izlaza na more: jedan se nalazio na ušću Timava u Duino, gdje je obitelj stanovala, a drugi na ušću rijeke Eneo gdje se razvila Fiume. Fiume je postala najvažniji feud obitelji zbog veličine gradskog naselja i poreznih prihoda koje je osiguravao nakon što su Mlečani učinkovito neutralizirali pristup Devinskom moru podizanjem utvrde Belforte na ušću Timava. Dva su izlaza bila povezana starom rimskom cestom koja je Timavo povezivala s Tharsatikom uz koju su duinati održavali dvorce i garnizone u Primanu (Prem), Senosecchia (Senožeče) i Guettenegg (Gotnik). Rimska cesta nastavljala je prema Dalmaciji, a sljedeći dio od Fiume do Segne (Senia) prolazio je kroz Bribir (Varvaria), sjedište komita ili principes Breberienses čiji je posjed prešao pod kontrolu Frangipana, grofova Veglie (Krka). To su u početku bili mletački podanici, ali su potom prešli u službu ugarskog kralja Bele IV., angažiranog u borbama protiv Tatara, oko 1240. Dva posjeda sučeljavala su se na suprotnim obalama Fiumare: jedan s dvorcem " S. Vito sul Fiume" od Duinata, vazala Svetog Rimskog Carstva i drugi s moćnom tvrđavom Trsat Frangipana, podanika kralja Ugarske. S vremenom je feudalna pulska veza (tj patrijarhalna) toliko popustila da su grofovi Duino mogli založiti zemlju Fiume Bartolomeu Frangipaniju iz obitelji grofova s Krka, koji su tad već postali mađarski podanici, da bi je Bartolomeovi sinovi vratili Duinatima 1365. godine.
Treba napomenuti da političko strukturiranje teritorija Tharsatice i Rijeke odgovara uglavnom obrambenoj funkciji od invazija iz srednje Azije - Huna (3. st.), Avara (6. - 7. st.), Ungara (6. st.). X - XI. ), Tatara (XIII) i, konačno, Turcima/Osmanlija (XV - XVI st.). Do stabilizacije područja, postignute tek u osamnaestom stoljeću, iz Rijeke nema trgovačkih prometnica nego vojnih i obrambenih linija, pa će strateški poziv ispostave ostati dominantan kroz cijelo dvadeseto stoljeće, uglavnom u proturuskom ključu.

Razvoj trgovine služi, ako ništa drugo, da se ispostava smještena na dobro obranjivoj prirodnoj granici učini samodostatnom, koju bi inače bilo preteško održavati s obzirom na potpunu odsutnost prirodnih ili poljoprivrednih resursa.
Područja duinata stekla su važnost tijekom 14. stoljeća kada je Segna propala1. U stvarnosti, Segna, već u 12. stoljeću ispostava templara, služila je i prije Rijeke kao poveznica Italije i Ugarskog kraljevstva s kojim ju je povezivala dobra rimska cesta koja je vodila u Siscia (Sisak) i odatle preko Zagreba stizala u Ugarsku. Razvoj prometa na tom području može se pratiti, zapravo, do nastavka transeuropskih komunikacija u vrijeme križarskih ratova. Istodobno je došlo do širenja predstraža raznih redova poput Hospitalaca, Teutonskog reda i Templara. Oni su se posebno naselili u Mađarskoj, koja je postala jedna od njihovih sedam priznatih pokrajina u Europi. Svoje najvažnije ispostave templari su imali u Hrvatskoj (uz rijeke koje su iz unutrašnjosti i iz Bosne tekle u Dunav u Beogradu) i u Dalmaciji. Tatarske invazije (1241. - 1242.), koje su presjekle dunavski komunikacijski put, prekinule su taj razvoj, nakon čega je Ugarska zapala u stanje anarhije. Coup de grace je dat raspuštanjem reda 1304. i posjedi templara prešli su na Hospitalce-Ivanovce. Međutim, kontakti između Francuske i istočne obale Jadrana i Dunava nikada nisu prekinuti. U obližnjoj Kranjskoj, čiji se Fiume može smatrati posljednjim izdanakom, ojačala je mreža plemićkih i crkvenih feudalnih posjeda u onome što je postalo granica između Svetog Rimskog Carstva i azijskih invazija, najprije mađarskih, zatim tatarskih i konačno turskih.
Kao dokaz strateške, a ne trgovačke važnosti Rijeke unutar devinskih posjeda, Hugon VI. se stavio pod zaštitu austrijskih vojvoda godinu dana nakon što su Frangipani vratili Fiume. To je čin koji se mora tumačiti i u protumletačkom ključu, ali i kao jačanje svoje pozicije protiv akvilejskim patrijarsima i njihovim vazalima, goričkim grofovima, o kojima su Duinati prije ovisili u održavanju veza s ultragorskim regijama carstva. Obitelj Duinati izumrla je 1399., a prema oporuci Hugonea, njezina posljednjeg predstavnika, 1406. godine njihovi posjedi, uključujući i zemlju Fiume, prešli su švapskoj obitelji Walsee.
Ispostave uz pogranična područja između Kranjske i Hrvatske dobile su njemačke obitelji, uglavnom Bavarci. Prva konsolidacija karolinškog doba, koja u Rijeci nije bila osigurana, prekinuta je ugarskim provalama. Upravo je otonska protuofenziva u posljednjoj četvrtini 10. stoljeća gurnula granice carstva natrag u ono što je kasnije postalo stabilna granica Svetog Rimskog Carstva. U njemu je uspostavljen obrambeni sustav organiziran u marke: Istarska marka, Kranjska, Transsilvanska marka i Karentanska koje označavaju ono što je i danas, u suštini, granica između Slovenije, Hrvatske i Mađarske. Na taj je način uveden i feudalni sustav u ove teritorije. Najvažnije donacije otišle su velikim njemačkim biskupijam kao što su one iz Salzburga, Freisinga, Brixena, Bamberga, novoosnovana biskupija Gurk i, i na taj način su u Akvilejski patrijarhat stigle brojne njemačke obitelji poput Spanheima iz Porajnje (vojvode Koruške od 1122.), grofova Andechsova iz Bavarske, Tranugauerovih i njihovih nasljednika Babenbergovi, grofova Gorice, grofova Ortenurg, grofova Bogen itd. Mir između ugarskog kralja Bele II i salzburškog nadbiskupa doveo je do stabilizacije pograničnog područja i razvio se živ promet između Venecije, Austrije i Ugarske. Ceste koje su prelazile preko tog područja, uključujući i Duinatske, postupno su dobivale na važnosti. Stabilizacijom je pokrenut i promet hodočasnika koji su iz Akvileje uz Val Canale stizali do Villacha, a odatle do Salzburga ili Beča. Korištena je i rimska kopnena cesta koja je iz Akvileje prolazila kroz Tergeste, Tarsatiku i Seniju, ali ona je ostala vrlo opasna. Najviše se koristila strata ungarorum koja je od Akvileje prolazila kroz kraški i kranjski prijevoj (Vipava) prema Hrvatskoj i Mađarskoj i išla do Beograda. Počevši od četrnaestog stoljeća, zbog osmanske ekspanzije na Balkanu, Venecija je postala poželjna vrata za hodočasnike u Svetu zemlju.

U Rijeci je od početka postojao dualizam moći i civilizacije (koji također nalazimo u Gorici i Ljubljani, ali ne i u Trstu) između dvorca (koji izvori nazivaju palatium domini nostra) njemačkog plemića, okruženog poslugom i vazalima (koji dolaze s područja Svetog Rimskog Carstva), te naselja koje se razvija od dvorskog brda prema plaži koja zapljuskuje ušće Fiumare. Kako napominje Margetić, radi se o prisutnosti tvrđave opremljene carskim (njemačkim) vazalima postavljenim da čuvaju granicu kao prvo središte moći na području gradskog naselja u nastajanju. Taj dualizam ostaje u nazivu “San Vito "(također poznat kao St. Veit in der Stat) i "Fiume" (riječ, talijanskog podrijetla, prevedena je u njemačkom Phlawon ili Pflaum) i također se odražava u crkvama, jednoj posvećenoj Sv. Vidu, a druga S. Mariji. Uostalom, upravo u „gornjoj“ crkvi San Vita Kapetan grada se zaklinje na vjernost svome gospodaru i tamo se često održavaju sjednice gradskog vijeća.
Okrug terrae Fluminis započeo je nakon zidina i tvorio je trokut omeđen na istoku Fiumarom, a na zapadu posjedima Kaptola, nakon otuđenja "Zemlje" Fiume od strane cara Fridrika III 1480. koji ju je dao Kastvu. Već krajem petnaestog stoljeća grad je izgubio zapadni pojas svog teritorija. Ovo vrlo plodno područje, zvano Podbreg (Piedimonte), bilo je, prema Kobleru, antički značaj zajednice Fiume, nad kojom bi tada jurisdikciju preuzelo gospostvo Kastva. Gradu je vraćen tek 1780. godine, nakon gušenja isusovačkog reda koji njime upravlja neposredno nakon preuzimanja od kastavskih kapetana. Riječki se kotar od davnina dijelio na tri podopćine: Cosala (najgušće naseljena i čije je ime Coxala posvjedočeno još 1400-ih), Drenova (od 1409.) i Plasse (1440.) 67. Građani su sami obrađivali zemlju na malim parcelama koje su se razvile na krškim brežuljcima opremljenim terasama na kojima se uzgajala loza i masline; ostalo je držano kao pašnjak. Velik dio zemlje bio je u vlasništvu samih građana Rijeke, koji su iz nje crpili sredstva za vlastiti opstanak i uzdržavanje, osobito tijekom čestih pomorskih blokada Mlečana koje su onemogućavale uvoz hrane. Stoga kolonat nije postojao, a ni mali poljoprivrednici nisu bili mnogo brojni jer su se građani bavili i poljoprivredom i obrtom.
Iz razdoblja obitelji Walsee potječu knjige kancelara Francesca Antonija de Rena, rodom iz Modene (de Mutina), od 1436. do 1460. bio je bilježnik u Fiumeu. Njegova djela, sakupljena u Liber Civiliumu, od velike su važnosti za poznavanje srednjovjekovne povijesti grada i omogućuju nam da rekonstruiramo njegovu institucionalnu organizaciju i funkcioniranje pravosuđa koje je prethodilo statutima koje je općini dodijelio Ferdinand I. 1530., i koji je barem formalno ostao na snazi ​​do 1872. godine. U Rijeci su dva rektorska suca štitila poštivanje zakona, upravljala političkim i gospodarskim poslovima grada, fiskalnim i pobožnim slučajevima. Na dužnosti bi bili godinu dana (u Trstu samo 4 mjeseca) i da bi pisali službena pisma ili napustili Fiume, trebalo im je odobrenje kapetana kojemu su, očito, bili podređeni. Na čelu općine Fiume nikada nije bio gradonačelnik. U Trstu je vikar morao biti stranac i doktor prava (obično s diplomom iz Bologne). Najprije je predstavljao Podestà u javnim djelima, zatim kapetana, da bi na kraju preuzeo i dužnost carskog poručnika. U Rijeci je, međutim, prije 1530. nedostajao vikar: pravdu je dijelio izravno kapetan, predstavnik feudalca, uz “pomaganje” dvojice rektorskih sudaca, koje su birali građani. Sud su činili, osim kapetana i dva rektorska suca, arhiđakon koji je primio prisege stranaka i neki vijećnici. Saslušane stranke i svjedoke, sud bi prizvao Kristovo ime, da bi bio prosvijetljen u presudi koju je trebao donijeti, i izrekao kaznu koju je potom proglasio dražbenik, a izvršio centurion ili Satnik koji je bio odgovoran za policiju i miliciju. Ministri izvršne vlasti bili su i općinski kancelar koji je ujedno bio i javni bilježnik, uz procjenitelje, mjeritelje zemljišta i dražbenike, koji su odluke Vijeća saopćavali ljudima. Pravda se vršila patrijarhalno na otvorenom, nerijetko ispod drevne topole koja se uzdizala izvan zidina, blizu glavnih vrata; češće ispod lođe grada koja se nalazila na Piazza delle Erbe (sad Koblerov trg). Od trga su se tada granale glavne ulice centra izgrađene unutar perimetra starog rimskog kastruma, čija je podjela na cardus i decumanus dijelila grad na četiri kvarta (ili kontrade), od kojih je svaki bio podređen nadzorniku (officiales i kasnije capitanei contratarum), odgovorni za nadzor reda i čistoće svojih četvrti. Prema Giganteu, četvrti su nosile imena svetaca kojima su bile posvećene glavne crkve koje su se tu nalazile: Santa Maria col duomo, San Girolamo, Santa Barbara i San Vito.

---

Mislim da je i taj njemački naziv važan, jer je zapravo germanizirani talijanski naziv. Znači njemci su izgovarali kako su lakše mogli neki talijanski naziv grada. Možda su talijansko ime čuli od riječana, a možda od drugih svojih subjekata u Friuliju i Trstu, ali kako god, očito im je ostalo u pamćenju kao glavni naziv jer ga inaće ne bi upotrebljavali.

[Daluka]

Povjesničar i dobitnik nagrade grada Rijeke, William Klinger, ovako piše o temi u svom velikom životnom djelu Povijest Rijeke (stranica 26), posthumno izdana 2018 godine s pomoću Centra za Povijesna istraživanja iz Rovinja:

Mogao bi se steći krivi zaključak
Povijest Rijeke je djelo autora na koga se odnosi fusnota 44.
Un'altra Italia: Fiume 1724-1924
Autor: William Klinger
Godina izdanja: 2018

Dokument iz 1281. prvi put spominje Flumen Sancti Viti i njemački St. Veit am Flaum (ili Pflaumb).

originalni dio teksta glasi.
Un documento del 1281 nomina per la prima volta Flumen sancti Viti e quello tedesco St. Veit am Flaum (or Pflaumb)⁴⁴

44 KLEN, Povijest Rijeke, cit., pp. 72-75.

[Adamić]

1689. Odgovor leži ovdje. Slovenski kartograf je dao lijepi pisani dokaz. O njemu ću uskoro više jer imam cijeli prijevod.

Ne treba se zamarati latinskim, hrvatskim, talijanskim nit njemačkim nego tražiti samo najstariji spomen FIUME. Već je spomenuto da se u službenim spisima koristio latinski dosta dugo i tamo je cijela ta titula oko imene uvijek bila prisutna.

Rijeka se ozbiljno razvija u trajno naseljeno mjesto tek izgradnjom snažnijih zidova, kula i kaštela. To se zbilo u 15 st.

U 16.stoljeću na karti utvrde imamo zabilježeno FiVme.

Bez sumnje, Rijeka kao pravo stalno naselje se tek uzdiže u 17, 18 , 19 i polovici 20. stoljeća i razvija snažno kroz svoj fiumanski dijalekt u ono pravo FIUME.